Conclusie

De tijd in Nederlands-Indië was voor Frans Clement een onzekere tijd. Niet alleen voor zijn leven, maar ook voor zijn gedachten. Doordat hem niet alles verteld werd vanuit de legerleiding en het doel van de acties mooier werd geschetst dan de werkelijke situatie was, kreeg hij het gevoel ergens middenin te staan waarvan hij geen weet had. Het was verwarrend. Hij had geen controle meer over zijn eigen leven. Zijn bedoeling om het Indonesische volk te beschermen draaide uit op het uitroken van een hele kampong. Hij werd met de situatie meegesleurd en heeft dingen gedaan waar hij eigenlijk niet achter stond. Spijt heeft hij echter niet, hij werd zo door het leger en de oorlog gemaakt en kon niet anders meer. Hij moest volgen.

Het verhaal van Frans Clement heeft me geleerd dat je niet te snel een oordeel over een ander moet vormen. In het dagelijks leven gebeurt dat namelijk al snel. Maar oordeel nooit over de keuzes van een ander, je weet nooit wat die ander allemaal heeft meegemaakt. Voor Frans Clement is het nu 68 jaar geleden, maar hij kan erover vertellen alsof het gisteren is gebeurd. Als je hem bijvoorbeeld zou vragen welke datum hij getrouwd is, zou hij het niet meer weten, maar de sterfdatums van gesneuvelden kan hij zo opnoemen. De strijd in Nederlands-Indië heeft de kijk op zijn leven bepaald, zijn keuzes beïnvloed en zijn karakter een stempel gegeven. Het gevoel dat de overheid niet te vertrouwen is, heeft hij niet uit het niets gekregen. Terwijl de jonge soldaten bereid waren hun leven te geven voor hun vaderland, ging het de Nederlandse regering uiteindelijk alleen maar om de economie. De jonge mannen hebben de meest verschrikkelijke dingen gezien en meegemaakt, zoiets gaat je niet in de koude kleren zitten. Zeker niet als je gaandeweg er achter komt waar het nou eigenlijk om ging; geld.

Wat me vooral is bijgebleven is het moment dat hij het moeilijk kreeg met het vertellen van zijn verhaal. Door gebeurtenissen te vertellen, door ze uitvoerig te beschrijven alsof het een ander verhaal is, kunnen mensen trauma’s verwerken. Maar of de gebeurtenissen geheel verwerkt kunnen worden, blijft voor mij een vraag. Het verwerkingsproces is moeilijk en het heeft een hele tijd geduurd voordat hij er zo openlijk over kon praten, maar tijd heelt niet alle wonden.