Reflectie - Traumaverwerking

Ik verbaasde mij over de helderheid van de verhalen van Frans Clement. Hij vertelde zijn verhalen heel gedetailleerd. Hij wist nog precies hoe elke actie verliep en hij kende alle namen nog van commandanten, luitenanten, kameraden, slachtoffers, etc. Het was alsof hij niet alleen de verteller, maar ook het hoofdpersonage van het verhaal was. Alsof hij buiten zijn eigen leven was gestapt. Hoewel LaCapra zegt dat het eigenlijk onmogelijk is om het proces Acting out, working over and working through[1] met succes te doorlopen, lijkt het er op dat het Frans Clement wel is gelukt. Elke keer dat hij over zijn tijd in Nederlands-Indië vertelt (maar ook als hij bijvoorbeeld flashbacks of nachtmerries heeft), herleeft hij de situatie. Als hij geen grip zou hebben op dit herleven, zou heden en verleden samenvallen en zou hij het trauma van het verleden opnieuw beleven. De afstand tussen nu en toen valt dan weg. Maar Frans Clement heeft grip op het verhaal gekregen. Door het te vertellen, heeft hij een bewuste controle en heeft hij het (gedeeltelijk) een plaats kunnen geven. Hij kan een kritische afstand houden tussen het hier en nu en de gevaarlijke situaties in Indonesië.  Er is een duality of being[2] ontstaan. Hij heeft als het ware een personage gecreëerd waar hij over kan vertellen. Het lijkt wel alsof hij over iemand anders dan zichzelf vertelt, maar dat is niet zo. Één keer kon ik hem betrappen dat hij niet alleen de verteller van het verhaal is, maar ook nog steeds het hoofdpersonage, die de situatie heeft meegemaakt: de keer dat hij zich even emotioneel liet gaan, heel even maar, maar hierdoor kon ik zien dat het na al die tijd nog steeds een erg gevoelig onderwerp voor hem is en dat het nog steeds moeilijk is om de geschiedenis en de tegenwoordige tijd strikt gescheiden te houden. Ondanks de professionele vertelwijze, vond hij het moeilijk om er over te praten. Hij beleefde de situatie opnieuw.

Als je verschillende veteranen naar een specifieke gebeurtenis vraagt, die ze allen mee hebben gemaakt, zul je allemaal andere verhalen krijgen. Iedereen heeft de gebeurtenis op z’n eigen manier verwerkt. Sommige delen zijn misschien verdrongen, sommige net even anders ervaren. Getuigenissen zijn herinneringen en herinneringen zijn persoonlijk. Het verhaal van Frans Clement is niet zozeer belangrijk voor de historische gebeurtenissen. Er zijn tal van boeken en verslagen geschreven over deze geschiedenis. Het verhaal is belangrijk voor inzichten in de ervaring en de nasleep van dit alles. Het is dus vooral de psychologische kant van het verhaal die het meeste waarde heeft.Ook LaCapra ziet het belang van getuigenissen los van de documentaire kennis:

“The importance of testimonies becomes more apparent when they are related to the way they provide something other than purely documentary knowledge. Testimonies are significant in the attempt to understand experience and its aftermath, including the role of memory and its lapses, in coming to terms with – or denying and repressing – the past.”[3]